کتاب پیام عکس

کتاب پیام عکس اثر رولان بارت

رولان بارت (۱۹۸۰-۱۹۱۵) چهره ای برجسته و از بسیاری جهات بی نظیر در عرصه ی نقادی و نظریه پردازی ادبی، هنری، و فرهنگی است. از یک سو، دامنه ی تأملات او چنان گسترده است که دشوار می توان عرصه ای از عرصه های گوناگون فرهنگ معاصر را یافت که در آثار وی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته باشد؛ و از سوی دیگر، تأثیرگذاری او بر پژوهش های فرهنگی گوناگون تقریبا در تمام عرصه های این چنینی – از زبان شناسی و نشانه شناسی گرفته تا ساختارگرایی و پساساختارگرایی – از اهمیتی تعیین کننده برخوردار بوده است.
تردیدی نیست که بارت بخش عمده ی شهرت خود را مرهون تلاش های فکری و نوآوری های نظری اش در زمینه ی نقادی ادبی است، با این حال نگاه نافذ او در دیگر عرصه های فرهنگی نیز به همان اندازه نو، اصیل، و آفرینشگرانه است. از این رو، علاوه بر ادبیات، او طیف وسیعی از فرآورده های فرهنگی انسان مدرن، از جمله موسیقی، تئاتر، سینما، نقاشی، و … را مورد تأمل قرار داده، و البته در این میان پدیده ی عکاسی جایگاهی بارز و برجسته برای او دارد.

بارت در سراسر دوران کاری اش مسحور عکاسی بود، و این شیفتگی هم از توان عکس در درک پویایی ذهن آدمی نشأت می گرفت و هم از توانایی آن در ثبت نشانگان فرهنگ ها، جایگاه عکس و تصویر عکاسانه به ویژه در آثار متأخر او در دهه ی ۱۹۷۰ آن چنان برجسته است که نیازی به توضیح و تأکید بیشتر نیست: امپراتوری نشانه ها (۱۹۷۰) که تصاویر عکاسانه بخشی از ساختار آن به شمار می روند؛ رولان بارت نوشته ی رولان بارت (۱۹۷۵) که با انبوهی از عکس ها و شرح عکس ها آغاز می شود، سخن عاشق: گزیده گویه ها (۱۹۷۷) که اساس تحلیل اش از روابط عاشقانه را بر تصویر و «تصویرسرا» می گذارد، و سرانجام، آخرین اثرش، اتاق روشن: یادداشت هایی در باب عکاسی (۱۹۸۰) که به شکلی گسترده تر و نظام مند تر به نظریه پردازی شخصی در باب هنر عکس و رسانه ی عکاسی می پردازد.

طبعا، شهرت و اهمیت آثار یاد شده در حدی است که همگی به زبان های مختلف، و خوشبختانه به زبان فارسی، ترجمه شده اند. با این حال، به نظر می رسد، برای دست یابی به درک دقیق تر و جامع تری از دیدگاه های بارت در باب عکاسی، آشنایی با آثار متقدم او در این زمینه نیز اهمیتی چشم پوشی ناپذیر دارد – چرا که، از یک سو، این آشنایی می تواند خواننده را در در سیر تکوین و تکامل تأملات او در این زمینه یاری کرده، از سوی دیگر، مقالات مختلفی که او در این دوره درباره ی تصویر عکاسانه نوشته به اندازه ی آثار متأخرش اصیل و آکنده از ایده های نو و نظریات در خور بازخوانی اند. و این در حالی است که، برخلاف دیگر زبان ها، هنوز مجموعه ای از مقالات متقدم وی در این زمینه به فارسی در نیامده است و دلیل وجودی و انگیزه ی اصلی برای ارائه ی این اثر هم چیزی جز این نیست.

در میان مقالات مختلف و متعدد بارت درباره ی تصویر عکاسانه، ایام عکس»، «مجازگان تصویر)، و (معنای سوم: نکاتی پژوهشی در باب عید نمای آیزنشتاینی» اهمیتی افزون از دیگر متون او دارند و مناسبت وبرجستگی شان به گونه ای است که هم در مجموعه مقالات انتقادی وی به زبان فرانسه و هم در تمام ترجمه های انگلیسی از مقالات انتقادی اش در کنار هم و به عنوان سه گانه ی اساسی او در زمینه ی تصویر عکاسانه منتشر شده اند – «پیام عکس» و « مجازگان تصویر» نخستین بار در سال های ۱۹۶۱ و ۱۹۶۴ در نشریه ی کومونیکاسیون، و (معنای سوم» هم برای نخستین بار در سال ۱۹۷۰ در نشریه ی کایه دو سینما به زبان فرانسه منتشر شدند. ترجمه ی فارسی بر اساس متن کامل این متون در سومین مجموعه مقالات انتقادی بارت با عنوان مستقیم و منفرجه (۱۹۸۲) صورت گرفته و با دو ترجمه ی معتبر انگلیسی مقایسه و بازخوانی شده است. سعی مترجم بر این بوده که تا حد امکان به متن فرانسه وفادار بماند و، بیش از آن که برای ساده سازی متن تلاش کند، درصدد رعایت دقت و امانت در انتقال مطلب بوده و، با توجه به دشواری و پیچیدگی کار بارت، به هیچ رو ادعای رفع تمام موانع موجود در زبان و بیان خود را ندارد.