در جستجوی زمان نو

در این کتاب مقالات فرشید آذرنگ، آیدین آغداشلو، هدا اربابی، مازیار اسلامی، بابک احمدی، مجید اخگر، خیزران اسماعیل‌زاده، ایمان افسریان، ثمیلا امیرابراهیمی، فائقه بقراطی، باوند بهپور، روبین پاکباز، وحید حکیم، تورج حیمیدان، آریاسپ دادبه، منا زهتابچی، علیرضا سیداحمیدان، مریم عمرانی، مراد فرهادپور، مسلم قرایی خضری، مهسا فرهادی‌کیا، زهرا قراخانی، شادی ملک، مهران مهاجر و منصور هاشمی منتشر شده است. گردآوری مقالات توسط ایمان افسریان صورت گرفته و ویراستار این کتاب گلارا جهانیان است.

در توضیح این کتاب آمده است:

«کتاب «در جست‌و جوی زمان نو» همانگونه که از عنوان دوم آن پیداست، مقدمه‌ای است بر نقد تاریخ هنر معاصر ایران؛ تاریخی یک‌صد ساله که با تغییر گفتمان‌های کلان فرهنگی دستخوش تغییر می‌شود، تاریخی پر فراز و فرود که مدام در آستانه‌است و در حسرت نو شدن به پیش می‌تازد و رنگ عوض می‌کند اما چون ساعتی که خواب مانده هر زمان که به خود می‌نگرد از قافله عقب است. تلاش این مجموعه که عمدتاً از چینش مجدد گزيده‌ای از مقالات بخش حرفه: نقاشِ 57 شمارۀ فصلنامۀ حرفه: هنرمند پدید آمده است و ادعای آن فراهم کردن مقدماتی برای نگارش تاریخ انتقادی هنر معاصر ایران است، تلاشی است برای به خود نگریستن و با فاصله خود را مورد بازبینی قرار دادن.

 بخش نخست کتاب به تشریح و کالبد‌شکافی هنر قاجار می‌پردازد چه با تقارن این عصر با بسط استعمار اروپایی و شکل‌گیری تغییرات اجتماعی و فرهنگی بنیانی، نقاشی قاجار هم از این دگرگونی تاثیر می‌گیرد. و از دهه‌ی 1280 هجری قمری به بعد نسل جدیدی از هنرمندان ظاهر می‌شوند که چندان به هنر گذشتگان خود وفادار نیستند. شاید بتوان نقطه‌ی گسست از آن جهان مثلی قدیم و و ورود به دوران تجدد را در نقاشی قاجار یافت. همانگونه که ایمان افسریان، گردآورنده‌ی کتاب در مقدمه‌ اذعان داشته «قاجاريه مفصل اتصال سنت بزرگ هنر ايرانى است با دوران تجدد.»

بخش دوم کتاب به همین مسئله‌ی تجدد می‌پردازد. مدرنیزاسیون آمرانه‌ی ایران با تشکیل یک دولت متمرکز در زمان رضا شاه آغاز شد. همانگونه که در مقدمه‌ی کتاب آمده: «در دوران پهلوى اول و بعد از بازگشت اولين فارغ‌التحصيلان هنر از اروپا هدف هنرمند «مدرنيزاسيون فرهنگى» و جبران عقب‌ماندگى نسبت به جوامع پيشرفته و همزمانى با آنها شد…. عصر تجدد دورانى است متفاوت با سال‌هاى ماقبل خود و هر توضيحى پيرامون هنر معاصر وابسته است به تعريفى از اين دوران.» 

در دوران پهلوى دوم حفظ هويت ملى و ابداع سبکی فردی در عين همزمانى با فرهنگ غرب وظيفۀ نقاشان شد. بخش سوم کتاب تحت عنوان «سه استاد»، روند تغییرات از سال 1327 که اولین فارغ التحصیلان هنر از اروپا آمدند تا 1357 را بررسی می‌کند. استادانی که بخش‌هایی کولاژگونه از کلیت هنر مدرن را با خود به ایران آوردند یا تمامی حمیت خود را برای شناخت هنر مدرن و انتقال آن به نسل جوان به‌کار بردند؛ از جمله‌ محسن وزیری‌مقدم، هانیبال الخاص و رویین پاکباز. برای درک چگونگی شکل‌گیری جریان‌های هنری نوگرای دهه‌های 40 و 50 شناخت آنها و اثراتی که بر نسل‌های بعد گذاشتند مفید فایده است. 

بخش چهارم کتاب به هنر اواخر دوران پهلوى و ده سال اول بعد از انقلاب می‌پردازد. هنری که همراه با تعهد سياسى و اجتماعى بود و در نهایت  یا سرانجامی ایدئولوژیک داشت یا به انزوا گرایید. در فراز و فرود سال‌های 57 تا 77 به مدت یک دهه فضا انقلابی بود و نقاشان انقلابیِ مذهبی میدان‌دار و دیگران یا مهاجر و یا در حاشیه. تغییرات که آغاز شد یک دهه طول کشید تا گسستی دیگر در روند تحولات هنری اتفاق بیفتد و 1377 آغاز تحولات بود.

دوران اصلاحات دوران جدیدی برای ایرانیان است که با تغییر الگوهای اقصادی و سیاسی، هنر معاصر ایران را دستخوش تغییر کرد. دولت اصلاحات خود را دولت گفتمان نامید و این بار قرار بر این بود هنرمند ایرانی در مقابل «دیگری» عرض اندام کند. در این بخش و بخش پایانی کتاب مقالاتی حول مضمون زیر نگاه دیگری و هنر ایران پس از 77 گردآوری شده که به تفصیل این مفهوم و چگونگی تغییر شکل هنر ایران برای معاصر و جهانی بودن می‌پردازد. چه در مقدمه آمده است: «در دهۀ 70 با فروكش كردن تب انقلابى مسئوليت تعهد به سیاست و اجتماع از آنها سلب شد و در دهۀ 80 حفظ هويت ملى هم ديگر جزو وظايف هنرمندان نبود و عمده‌ترين هدف و غرض هنرمند «معاصر بودن» او و بیان و ابراز موقعیت متناقض فردی و جمعی خود در دنیای جدید شمرده شد. مهارت، عقب ماندگی، مدرنیسم، هویت ملی، سبک فردی، تعهد سیاسی و بالاخره معاصر بودن کلید واژه‌‌های نقد هنری در این سال‌ها بوده است.»»