کتاب صحنه هایی از یک ازدواج

کتاب صحنه هایی از یک ازدواج

۱. احتمالا هر نوع بررسی و مقایسه ی سینما با سایر فرم های هنری از پیش آنگ “مقایسه تطبیقی” خواهد خورد. چه این مقایسه یک پایش رمان و داستان باشد، آنجا که بحث اقتباس پیش می آید، یا فرضا نقاشی و تئاتر، هنگامی که بحث قاب بندی، رنگ و نور از یکسو (نقاشی) و اجرا، طراحی صحنه و لباس (تئاتر) از سوی دیگر، در همه این موارد این گفتمان مقایسه تطبیقی است که آنها اعلام حضورمی کند و هر نوع مقایسه ای را از پیش به تملک و تصرف گفتمان خویش در می آورد. کتاب پیش رو اما پیش فرضش چیز دیگری است، از پیش باور دارد که سینما همواره یک پایش در هنرهای دیگر است.

از این جهت همچنان به تعریف کمابیش دمده از سینما، در مقام هنر هفتم، وفادار است، یعنی به همان بنیاد هستی شناسانه سینما، همان امکان حرکت از یک هنر به هنرهای دیگر، همان قدرت ساماندهی حرکت ناممکن، اما به يمن سینما ممکن میان هنرهای دیگر یا همان خصلت به علاوه یک هنر دیگر» بودن. هنرهای دیگر از شأن هستی شناسانه مستقل و فروبسته ای برخوردارند. یک نقاشی نمی تواند موسیقی باشد، یک بنای معماری نمی تواند یک تئاتر باشد و برعکس. همان خصلتی که تمامی این هنرها را واجد ذات و بنیانی مستقل می کند. همان کیفیتی که «ناب بودن» را به ارزشی خدشه ناپذیر و اساسی در باب آنها بدل می کند.

اما سینما نمی تواند و نباید ادعای ناب بودن» کند، نمی تواند به سمت خلوص حرکت کند. قدرت هستی شناسانه سینما در «هرجایی» بودنش است، همان خصلتی که شاید گستاخی و سلبیت همیشگی آن را هم توضیح دهد. سلبیتی که ریشه در رشد و توسعه ی حیرت انگیز آن دارد. آنچه در صدها سال بر هنرهای دیگررفته است، سینما در کمتر از چند دهه تجربه می کند. ضرباهنگی هتاک، بی رحم و وقیح که حاصل بی ریشگی آن است. سینما و محصول نهایی اش فیلم، به تعبير آلن بدیو، «بیش از آنکه باشد، | پاساژ یا معبری از ایده هاست: فیلم ایده ای از خودش ندارد، بلکه حرکت و گذر ایده در میان هنرهاست.» همچون دلال بی سرمایه ای که پیش از آنکه چیزی خریده باشد، آن را فروخته است.

براساس همین پیش فرض، پیوند سینما با معماری در بخش نخست این کتاب بررسی شده است؛ و در بخش دوم نیز پیوند اجتماعی و زیباشناسانه سینما با فضای شهری. کتاب حاصل درس گفتارهایی است در دو دوره در موسسه پرسش، پائیز ۱۳۹۱. گفتارها مکتوب شدند بی آنکه تلاشی شود برای تحمیل نوعی قالب نوشتاری بر آن، تا حفظ کنند آن گفتگوی خاموشی را که در سرتاسر این درس گفتارها میان من و شرکت کنندگان جاری بود؛ آن گفتگوی ذهنی که یادآوری می کند. هر آنچه من از این حضور و مشارکت آموختم: همان ایده در حال گذر بودن تفکر، ایده غلبه گازها بر جامدات، سایه ها بر بدنها و اشباح بر آدمها. ایده اولویت تخریب بر ساخت؛ ایده آستانهها. هرآنچه که بیان می کردم به آستانه ای تبدیل می شد، به معبری که من نخستین عابر آن بودم. حال که دوباره آنها را می خوانم دیروقتی است در آن سوی آستانه ایستاده ام.

بهار ۱۳۹۳